مقاله ای در مورد ویروس ها و نحوه عملکرد آنها

قسمت اول

ویروس کامپیوتری چیست؟

ویروس کامپیوتر برنامه ای است که می*تواند نسخه*های اجرایی خود را در برنامه*های دیگر قرار دهد. هر برنامه آلوده می*تواند به نوبه خود نسخه*های دیگری از ویروس را در برنامه*های دیگر قرار دهد. برنامه*ای را برنامه ویروس می نامیم که همه ویژگیهای زیر را داراباشد:
۱) تغییر نرم افزارهایی که به برنامه ویروس متعلق نیستند با چسباندن قسمتهایی از این برنامه به برنامه های دیگر
۲) قابلیت انجام تغییر در بعضی از برنامه*ها.
۳) قابلیت تشخیص این نکته که برنامه قبلاً دچار تغییر شده است یا خیر.
۴) قابلیت جلوگیری از تغییر بیشتر یک برنامه در صورت تغییراتی در آن بواسطه ی ویروس .
۵) نرم افزارهای تغییر یافته ویژگیهای ۱ الی ۴ را دارا هستند . اگر برنامه*ای فاقد یک یا چند ویژگی از ویژگیهای فوق باشد، نمی توان به طور قاطع آنرا ویروس نامید .

آشنایی با انواع مختلف برنامه*های مخرب

E-mail virus

ویروسهایی که از طریق E-mail وارد سیستم می شوند معمولاً به صورت مخفیانه درون یک فایل ضمیمه شده قرار دارند که با گشودن یک صفحه ی HTML یا یک فایل قابل اجرای برنامه ای (یک فایل کد شده قابل اجرا) و یا یک word document می توانند فعال* شوند.

Marco virus

این نوع ویروسها معمولاً به شکل ماکرو در فایلهایی قرار می گیرند که حاوی صفحات متنی (word document) نظیر فایلهای برنامه*های Ms office ( همچون microsoft word و Excel )هستند .
توضیح ماکرو: نرم افزارهایی مانند microsoft word و Excel این امکان را برای کاربر بوجود می آورند که در صفحه متن خود ماکرویی ایجاد نماید،این ماکرو حاوی یکسری دستور العملها، عملیات و یا keystroke ها است که تماماً توسط خود کاربر تعیین میگردند.
ماکرو ویروسها معمولاً طوری تنظیم شده*اند که به راحتی خود را در همه صفحات متنی ساخته شده با همان نرم افزار (Excel , ms word) جای می دهند.

اسب تروآ:

این برنامه حداقل به اندازه خود اسب تروآی اصلی قدمت دارد . عملکرد این برنامه*ها ساده و در عین حال خطرناک است.
در حالیکه کاربر متوجه نیست و با تصاویر گرافیکی زیبا و شاید همراه با موسیقی محسور شده ، برنامه عملیات مخرب خود را آغاز می کند.
برای مثال به خیال خودتان بازی جدید و مهیجی را از اینترنت Download کرده*اید ولی وقتی آنرا اجرا می کنید متوجه خواهید شد که تمامی فایلهای روی هارد دیسک پاک شده و یا به طور کلی فرمت گردیده است.

کرمها (worm)

برنامه کرم برنامه ای است که با کپی کردن خود تولید مثل می کند. تفاوت اساسی میان کرم و ویروس این است که کرمها برای تولید مثل نیاز به برنامه میزبان ندارند. کرمها بدون استفاده از یک برنامه حامل به تمامی سطوح سیستم کامپیوتری «خزیده» و نفوذ می*کنند. راجع به اینگونه برنامه ها در فصل سوم مفصلا بحث خواهد شد.

ویروسهای بوت سکتور و پارتیشن

Boot sector قسمتی از دیسک سخت و فلاپی دیسک است که هنگام راه اندازی سیستم از روی آن به وسیله کامپیوتر خوانده می شود. Boot Sector یا دیسک سیستم ، شامل کدی است که برای بار کردن فایلهای سیستم ضروری است. این دیسکها داده هایی در خود دارند و همچنین حاوی کدی هستند که برای نمایش پیغام راه اندازی شدن کامپیوتر بوسیله ی آن لازم است .
سکتور پارتیشن اولین بخش یک دیسک سخت است که پس از راه اندازی سیستم خوانده می شود. این سکتور راجع به دیسک اطلاعاتی نظیر تعداد سکتورها در هر پارتیشن و نیز موقعیت همه ی پارتیشن ها را در خود دارد.
سکتور پارتیشن، رکورد اصلی راه اندازی یا Master Boot Record -MBR نیز نامیده می شود.
بسیاری ازکامپیوترها به گونه ای پیکربندی شده**اند که ابتدا از روی درایو: A راه اندازی میشوند. (این قسمت در بخش Setup سیستم قابل تغییر و دسترسی است) اگر بوت سکتور یک فلاپی دیسک آلوده باشد، و شما سیستم را از روی آن راه اندازی کنید، ویروس نیز اجرا شده و دیسک سخت را آلوده می*کند.
اگر دیسکی حاوی فایلهای سیستمی هم نبوده باشد ولی* به یک ویروس بوت سکتوری آلوده باشد وقتی اشتباهاً دیسکت را درون فلاپی درایو قرار دهید و کامپیوتر را دوباره* راه*اندازی کنید پیغام زیر مشاهده می شود. ولی به هر حال ویروس بوت سکتوری پیش از این اجرا شده و ممکن است کامپیوتر شما را نیز آلوده کرده باشد.
Non-system disk or disk error
Replace and press any key when ready

کامپیوترهای بر پایه Intel در برابر ویروسهای Boot Sector و Partition Table آسیب پذیر هستند.
تا قبل از اینکه سیستم بالا بیاید و بتواند اجرا شود صرفنظر از نوع سیستم عامل می تواند هر کامپیوتری را آلوده سازد.

HOAX (گول زنک ها)

این نوع ویروسها در قالب پیغامهای فریب آمیزی ، کاربران اینترنت را گول زده و به کام خود می*کشد. این نوع ویروسها معمولاً به همراه یک نامه ضمیمه شده از طریق پست الکترونیک وارد سیستم می شوند. متن نامه مسلماً متن مشخصی نیست و تا حدودی به روحیات شخصی نویسنده ویروس بستگی دارد، پیغامها می توانند مضمونی تحدید آمیز یا محبت آمیز داشته باشند و یا در قالب هشداری ، مبنی بر شیوع یک ویروس جدید ئر اینترنت ، یا درخواستی در قبال یک مبلغ قابل توجه و یا هر موضوع وسوسه انگیز دیگر باشد . لازم به ذکر است که همه این نامه*ها اصل نمی*باشند یعنی ممکن است بسیاری از آنها پیغام شخص سازنده ویروس نباشند بلکه شاید پیغام ویرایش شده یا تغییر یافته از یک کاربر معمولی و یا شخص دیگری باشد که قبلا این نامه*ها را دریافت کرده و بدینوسیله ویروس را با پیغامی کاملاً جدید مجدداً ارسال می*کند.
نحوه تغییر پیغام و ارسال مجدد آن بسیار ساده بوده ، همین امر باعث گسترش سریع Hoax*ها شده،* با یک دستور Forward می*توان ویروس و متن تغییر داده شده را برای شخص دیگری ارسال کرد. اما خود ویروس چه شکلی دارد؟ ویروسی که در پشت این پیغامهای فریب آمیز مخفی شده می*تواند به صورت یک بمب منطقی ، یک اسب تروا و یا یکی از فایلهای سیستمی ویندوز باشد. شیوه*ای که ویروس Magistre-A از آن استفاده کرده و خود را منتشر می*کند.

SULFNBK یک ویروس، یک شوخی و یا هردو؟!

سایت خبری سافس چندی پیش خبری مبنی بر شناخته شدن یک ویروس جدید منتشر کرد، ویروسی با مشخصه SULFNBK (SULFNBK.EXE)که ممکن است نام آن اغلب برای شما آشنا باشد .

SULFNBK.EXE نام فایلی در سیستم عامل ویندوز ۹۸می باشد که وظیفه بازیابی اسامی طولانی فایلها را به عهده دارد و در سیستم عامل ویندوز ۹۸ فایلی سودمند می باشد .
اینجاست که می توان به مفهوم واقی HOAX ها پی برد ، فایل SULFNBK.EXE که معمولا از طریق پست الکترونیکی به همراه یک نامه ی فریب آمیز و شاید تهدید آمیز به زبان پروتکلی وارد سیستمها می شود دقیقا در جایی ساکن می شود که فایل سالم SULFNBK.EXEدر آنجاست به بیان بهتر اینکه جایگزین آن فایل سالم می شود. فایل SULFNBK.EXE آلوده در شاخه Command ویندوز ۹۸ ساکن شده و چون به همان شکل و سایز می*باشد به همین منظور کاربر متوجه حضور یک ویروس جدید در سیستم خود نخواهد شد ، اینجاست که فریب خورده، ویروس خطرناک Magistre-A که در هسته این فایل وجود دارد در اول ماه ژوین فعال شده و سازنده خود را به مقصودش می*رساند. نسخه*ای دیگر از این ویروس را می*توان یافت که در ۲۵ ماه می فعال می شود. تفاوتی که این ویروس نسخه قبلی خود دارد آنست که روی فایل SULFNBK.EXE آلوده در درایو C ساکن می*شود. لازم به ذکر است این ویروس در سیستم عامل ویندوز ۹۸فعال شده و حوزه فعالیتش در درایو C می باشد.
تشخیص اینکه فایل SULFNBK.EXE واقعاً آلوده است یا خیر دشوار می باشد . البته شاید بعد از ماه ژوئن ۲۰۰۲ از طریق ویروس یابهای جدید مانند Norton Mcafee بتوان آنها را تشخیص داد ، اما در صورت در سترس نبودن ویروس یابهای مذکور ، حداقل می توان SULFNBK.EXE را چه آلوده و چه غیر آلوده پاک کرد ، البته از آنجایی که فایل SULFNBK.EXE یک فایل سیستمی ویندوز به شمار می*رود ممکن است پاک کردن آن به سیستم عامل لطمه وارد کند، از اینرو بد نیست قبل از پاک کردن، نسخه*ای از آن را بر روی یک فلاپی کپی کرده و نگه داریم. حقیقت آنست که کمتر کسی ریسک می کند و این قبیل فایلها را اجرا می کند .
پیغامی که ضمیمه این فایل ارسال می شود نیز در چندین نسخه وجود دارد. همانطور که قبلا ذکر شد نسخه ی اصل پیغام به زبان پرتغالی است اما ترجمه ی انگلیسی و اسپانیولی آن میز یافت شده است .
به هرحال هر ویروس چه از نوع HOAX باشد و چه از انواع دیگر، مدتی چه طولانی و چه کوتاه روی بورس است و معمولاً لطمه*های جبران ناپذیر خود را در همان بدو تولد به جای گذاشته و بعد از مدتی مهار می*شود . نکته ی قابل توجه اینست که با داشتن خداقل آشنایی از این ویروسها در همان شروع کار به راحتی می*توان با نسخه*های جدیدتر آن ویروس و یا ویروسهای مشابه مبارزه کرد.

CELLSAVER یک اسب تروا

a.k.a CellSaver- Celcom Screen Saver نیر ویروسی از نوع HOAX می باشد و علیرغم مدت زیادی که از اولین انتشار آن می گذرد کاربران زیادی را دچار مشکل ساخته است . این ویروس برای کاربران اینترنت ارسال شده است . نسخه نخست آن در سال ۱۹۹۸ و نسخه جدیدتر آن کمی بعد در آوریل ۱۹۹۹ به همراه یک پیغام دروغین منتشر شد.
هرگاه نامه ای با عنوان CELLSAVER.EXE به همراه فایلی با همین نام دریافت کردید سریعا آنرا پاک کرده و از Forward کردن برای شخصی دیگر بپرهیزبد ،اینکار هیچ گونه لذتی نداشته ، فقط به انتشار و بقای بیشتر آن کمک می کند .
این فایل یک اسب تروا کامل می باشد ، یک فایل Screen Saver زیبا برای ویندوز که به محض اجرا شدن هر کسی را مجذوب و مسحور می*گرداند.
احتیاط کنید! CELLSAVER.EXE به محض اجرا شدن ، یک گوشی تلفن بی سیم Nokia را بصورت یک Screen Saver بر روی صفحه نمایش نشان می دهد . در صفحه نمایش این گوشی، می توان زمان و پیغامهارا دید. بعد از یکبار اجرا شدن، ویروس فعال شده و شما خیلی زود متوجه خواهید شد که سیستم بسیار کند عمل کرده ، قادر به بوت شدن نخواهد بود و اطلاعات رود هارد دیسک نیز پاکسازی می*شوند .در نتیجه مجبور به نصب مجددکلیه برنامه*ها خواهید بود.
در آخر باز هم یادآور می*شویم که هرگز نامه های دریافتی که کمی ناشناخته و مشکوک به نظر می*رسند را باز نکنید.

ویروسهای چند جزئی Multipartite virus

بعضی از ویروسها، ترکیبی از تکنیکها را برای انتشار استفاده کرده ، فایلهای اجرائی، بوت سکتور و پارتیشن را آلوده می سازند. اینگونه ویروسها معمولاً تحت windows 98یا Win.Nt انتشار نمی*یابند.

قسمت دوم

چگونه ویروسها گسترش می*یابند؟
زمانی که یک کد برنامه آلوده به ویروس را اجرا می*کنید، کد ویروس هم پس از اجرا به همراه کد برنامه اصلی ، در وهله اول تلاش می*کند برنامه*های دیگر را آلوده کند. این برنامه ممکن است روی همان کامپیوتر میزان یا برنامه*ای بر روی کامپیوتر دیگر واقع در یک شبکه باشد. حال برنامه تازه آلوده شده نیز پس از اجرا دقیقاً عملیات مشابه قبل را به اجرا درمی*اورد. هنگامیکه بصورت اشتراکی یک کپی از فایل آلوده را در دسترس کاربران دیگر کامپیوترها قرار می دهید ، با اجرای فایل کامپیوترهای دیگر نیز آلوده خواهند شد. همچنین طبیعی است با اجرای هرچه بیشتر فایلهای آلوده فایلهای بیشتری آلوده خواهند شد.
اگر کامپیوتری آلوده به یک ویروس بوت سکتور باشد، ویروس تلاش می*کند در فضاهای سیستمی فلاپی دیسکها و هارد دیسک از خود کپی هایی بجا بگذارد . سپس فلاپی آلوده می*تواند کامپیوترهایی را که از روی*آن بوت می*شوند و نیز یک نسخه از ویروسی که قبلاً روی فضای بوت یک هارد دیسک نوشته شده نیز می*تواند فلاپی*های جدید دیگری را نیز آلوده نماید.
به ویروسهایی که هم قادر به آلوده کردن فایلها و هم آلوده نمودن فضاهای بوت می*باشند اصطلاحاً ویروسهای چند جزئی (multipartite) می گویند.
فایلهایی که به توزیع ویروسها کمک می*کنند حاوی یک نوع عامل بالقوه می*باشند که می توانند هر نوع کد اجرائی را آلوده *کنند. برای مثال بعضی ویروسها کدهای را آلوده می*کنند که در بوت سکتور فلاپی دیسکها و فضای سیستمی هارد دیسکها وجود دارند.
نوع دیگر این ویروس ها که به ویروسهای ماکرو شناخته می شوند ، می*توانند عملیات پردازش کلمه*ای (word processing) یا صفحه*های حاوی متن را که از این ماکروها استفاده می*کنند ، آلوده می کنند. این امر برای صفحه*هایی با فرمت HTMl نیز صادق است.
از آنجائیکه یک کد ویروس باید حتماً قابل اجرا شدن باشد تا اثری از خود به جای بگذارد از اینرو فایلهایی که کامپیوتر به عنوان داده*های خالص و تمیز با آنها سرو کار دارد امن هستند.
فایلهای گرافیکی و صدا مانند فایلهایی با پسوند gif . ، jpg ، mp3، wav،…هستند .
برای مثال زمانی که یک فایل با فرمت picture را تماشا می*کنید کامپیوتر شما آلوده نخواهد شد.
یک کد ویروس مجبور است که در قالب یک فرم خاص مانند یک فایل برنامه*ای .exe یا یک فایل متنی doc که کامپیوتر واقعاً آن را اجرا می*کند ، قرار گیرد .
عملیات مخفیانه ویروس در کامپیوتر

همانطور که می*دانید ویروسها برنامه*های نرم افزاری هستند .آنها می**توانند مشابه برنامه*هایی باشند که به صورت عمومی در یک کامپیوتر اجرا می گردند .
اثر واقعی یک ویروس بستگی به نویسنده آن دارد. بعضی از ویروسها با هدف خاص ضربه زدن به فایلها طراحی می شوند و یا اینکه در عملیات مختلف کامپیوتر دخالت کرده و ایجاد مشکل می*کنند.
ویروسها براحتی بدون آنکه متوجه شوید خود را تکثیر کرده ، گسترش می*یابند ، در حین گسترش یافتن به فایلها صدمه رسانده و یا ممکن است باعث مشکلات دیگری شوند. نکته: ویروسها قادر نیستند به سخت افزار کامپیوتر صدمه ای وارد کنند . مثلاً نمی توانند باعث ذوب شدن CPU ، سوختن هارد دیسک و یا انفجار مانیتور و غیره شوند .
ویروسها و E-mail

شما صرفا با خواندن یک متن ساده e-mail یا استفاده از netpost ، ویروسی دریافت نخواهید کرد. بلکه باید مراقب پیغامهای رمز دار حاوی کدهای اجرائی و یا پیغامهایی بود که حاوی فایل اجرائی ضمیمه شده (یک فایل برنامه*ای کد شده و یا یک word document که حاوی ماکروهایی باشد) می باشند. از این رو برای به کار افتادن یک ویروس یا یک برنامه اسب تروا ، کامپیوتر مجبور به اجرای کدهایی است می*توانند یک برنامه ضمیمه شده به e-mail ، یک word document دانلود شده از اینترنت و یا حتی مواردی از روی یک فلاپی دیسک باشند.